28 września 2022

Rola organizacji odzysku w systemie ROP w perspektywie celu recyklingu papieru do 2030 roku – Jakub Tyczkowski dla Przeglądu Papierniczego.

Zachęcamy do zapoznania się z artykułem. Zagadnienie referowane było również na konferencji PROGRESS 2022.

Od 1 stycznia 2002 r. na przedsiębiorcach wprowadzających produkty w opakowaniach na rynek ciążą obowiązki realizacji tzw. poziomu recyklingu. 20 lat temu wprowadzono te regulacje jako przygotowanie się do implementacji prawa unijnego, zmierzającego do maksymalizacji wykorzystania surowców wtórnych, a zatem i do ograniczania marnotrawienia wartości, która znajduje się w niektórych odpadach, w tym w makulaturze opakowaniowej. Obecnie podejście to jest tym bardziej aktualne, ponieważ spojrzenie na gospodarkę surowcową poprzez zamykanie obiegów (tak jak zamykanie obiegu wody technologicznej w papierni) jest powszechne.

Powinniśmy dążyć do maksymalnego wykorzystania surowców odpadowych, ograniczając zużycie surowców pierwotnych, mając jednak na względzie aspekty ekonomiczne i technologiczne. Takie podejście UE zostało uregulowane w pakiecie szeregu dyrektyw, a w szczególności – jeśli chodzi o surowce opakowaniowe – w dyrektywie ramowej o odpadach 2008/98 i dyrektywie opakowaniowej 94/62. Dyrektywy te nie tylko wyznaczają nowe cele w zakresie realizacji poziomów recyklingu, ale i wprowadzają narzędzie ich realizacji, jakim jest Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP). Tu na wstępie należy zaznaczyć, iż poziom recyklingu może być postrzegany jako miernik zamykania obiegów surowcowych. W jego liczniku mamy masę odpadów zebranych i poddanych recyklingowi, czyli to, co do obiegu udało nam się zawrócić, a w mianowniku ilość opakowań wprowadzonych na rynek. Maksymalizując licznik a minimalizując mianownik możemy wpływać na wzrost cyrkularności w danym surowcu. Właśnie ROP ma być tą polityką, która powinna wspomagać maksymalizację poziomów recyklingu i wymuszać odpowiednie postrzeganie i zachowania przedsiębiorców.

Na rysunku 1 zobrazowano prognozę ilości opakowań z papieru i tektury wprowadzanych na polski rynek wraz z produktami, a po przemnożeniu przez poziomy recyklingu – prognozę ilości makulatur odpadowych, jakie będziemy musieli poddać recyklingowi. Jak wynika z analiz, obecnie ilość ta wynosi nieco powyżej 1,4 mln ton, a w 2030 r. będziemy musieli przetworzyć ponad 2,2 mln ton odpadów z papieru i tektury. Wzrost potrzeb jest ogromny. Zadanie jest ambitne. W większości krajów UE ROP jest realizowana w ramach tzw. systemów ROP. Są one zbiorem firm i instytucji, które – poprzez wspólne działania – implementują i realizują politykę ROP. Jednym z najważniejszych podmiotów są organizacje odzysku, czy organizacje producentów, zwane w Polsce organizacjami odzysku opakowań (OOO).

Dlaczego w wielu krajach UE one powstały? Pierwszy wzgląd to kwestia czysto praktyczna. W Polsce szacuje się, iż podmiotów, na których ciążą opisywane obowiązki jest ponad 50 tys. Możemy sobie wyobrazić sytuację, gdy każdy z nich próbuje się zajmować samodzielnie realizacją swoich celów, kontraktując z gminami, podmiotami zbierającymi odpady czy recyklerami. Poziom skomplikowania i chaosu byłby ogromny, jak również ogromna byłaby nieefektywność kosztowa takiego rozwiązania. Druga kwestia to właśnie poszukiwanie efektywności ekonomicznej, a także ilościowej i jakościowej na poziomie zbiórki selektywnej odpadów opakowaniowych, sortowania i samego recyklingu. Tu również dużo lepiej sprawdzi

realizator „kolektywny”, czyli działający w imieniu wielu przedsiębiorców i w ich imieniu współpracujący z branżą gospodarki odpadami. Mając to na względzie, można się zatem zastanowić, jakie funkcje powinna lub powinny pełnić OOO w systemie ROP w poszczególnych krajach członkowskich. Są to:

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ – OOO przejmują ją od wprowadzających, m.in. za realizację celów na nich ciążących wraz z odpowiedzialnością finansową (opłata produktowa) za ich niezrealizowanie. OOO działają więc jak odpowiedzialni pośrednicy powołani do realizacji celów dla dużej grupy przedsiębiorców i prowadzą wszelkie działania, aby te cele w sposób ekonomicznie optymalny realizować;

• ZARZĄDZANIE INFORMACJAMI – aby realizacja ta była możliwa, OOO muszą zarządzać wieloma strumieniami informacji, w tym informacjami od przedsiębiorców o ilościach opakowań wprowadzanych na rynek, informacjami o wydajnościach systemów zbiórki, sortowania i recyklingu

odpadów opakowaniowych oraz danych o ilościach przetwarzanych w poszczególnych miejscach. Te strumienie danych mają służyć m.in. do określania zobowiązań przedsiębiorców w rozumieniu kosztów planowania realizacji i raportowania do odpowiednich instytucji. Dane te muszą być przetwarzane w sposób gwarantujący zachowanie tajemnicy handlowej i zgodnie z wymogami prawa;

• ORGANIZACJA – skoro na OOO ciąż y odpowiedzialność za realizację poziomów recyklingu, to jest rzeczą oczywistą, iż muszą one dysponować narzędziami do realizacji tych celów, czyli możliwościami nawiązywania relacji biznesowych ze wszystkimi uczestnikami łańcucha wartości rynku gospodarki odpadami – począwszy od samorządów, przez firmy zbierające odpady i sortownie, a kończąc na recyklerach. W Polsce samorząd ponosi istotną odpowiedzialność za gospodarkę odpadami komunalnymi, OOO zatem powinny mieć możliwość wpływu na systemy organizowane przez gminy;

• ZARZĄDZANIE ODPADAMI – w przypadku niektórych odpadów wskazane może być uczestnictwo OOO w przejmowaniu odpadów i ich kierowaniu do recyklingu, z uwzględnieniem zasady – ten kto zbiera odpad jest jego właścicielem;

• ANALIZA RYNKU – OOO powinny na bieżąco analizować działanie całego łańcucha opakowaniowo-odpadowego, budować prognozy tych rynków i stosując dedykowane narzędzia próbować minimalizować powstawanie wąskich gardeł w systemie zbiórki i recyklingu odpadów opakowaniowych, mając na względzie przyszłe cele, jakie będzie należało osiągnąć;

• POKRYWANIE KOSZTÓW – jednym z najważniejszych narzędzi w ramach ROP jest pokrywanie kosztów, ale wyrażonych jako suma wszystkich kosztów gospodarki odpadami opakowaniowymi do bramy recyklera obniżonych o przychody ze sprzedaży odpadów do recyklera. Oczywiście w sytuacji gdy przychód jest ujemny, koszt ten musi być również pokryty przez OOO. Organizacje te powinny patrzeć na koszt netto jako na koszt optymalny i niezbędny do generowania oczekiwanej ilości odpadów o jakości spełniającej wymogi recyklerów;

• BUDOWA STAWEK – aby jednostkowy koszt netto w ramach danego surowca mógł być pokrywany na niezbędnym poziomie, OOO muszą budować stawki dla przedsiębiorców w oparciu o wiedzę o składowych tych kosztów, biorąc również pod uwagę możliwości recyklingu danych rodzajów opakowań i ich wpływu na środowisko. Ważnym elementem jest stosowanie zasad transparentności przy budowie stawek, aby ich wysokość nie wpływała na konkurencyjność pomiędzy poszczególnymi podmiotami. Stawki powinny być kalkulowane oddzielnie dla każdej grupy materiałowej, a rachunek zysków i strat tej działalności powinien być odizolowany od innych działalności OOO;

• REZERWY – przedsiębiorcy wprowadzający opakowania na rynek oczekują stałości cen w okresie rozliczeniowym za realizację usług, jakie zlecili OOO. Z reguły okres ten to jeden rok. Z drugiej strony, w trakcie roku ceny za surowce wtórne silnie fluktuują, co ma wpływ na

poziom opisywanego kosztu netto. Z tego też powodu OOO powinny dysponować rezerwami finansowymi, uruchamianymi w przypadku dużych spadków cen za surowce. Spadki te mogą mieć wpływ na rentowność podmiotów gospodarujących odpadami, co mogłoby się przełożyć na spadek ilości i jakości odpadów kierowanych do recyklingu;

• EDUKACJA – jednym z nierozłącznych elementów zbiórki selektywnej jest ciągłe prowadzenie działań komunikacyjnych z mieszkańcami, czego celem jest utrzymywanie wydajnych systemów zbiórki selektywnej od strony ilościowej i jakościowej. Ustawienie pojemników czy rozdanie worków nie spowoduje, że mieszkańcy będą dobrze sortować. Jedynie właściwie przygotowane i odpowiednio nakierowane działania w tym zakresie będą miały wpływ na efektywność tej części systemu recyklingu;

• DORADZTWO – kolejna ważna funkcja, jaką powinny się cechować OOO, to prowadzenie różnych działań z producentami opakowań i przedsiębiorcami wprowadzającymi na rynek swoje produkty w tych opakowaniach. Celem jest minimalizacja opakowań nadmiernych i wpływ na zmniejszanie strumienia opakowań trudnych lub niemożliwych do recyklingu. Rolą organizacji odzysku jest zatem patrzenie na licznik i mianownik ułamka, jakim jest poziom recyklingu. Tylko i wyłącznie stworzenie regulacyjne systemu ROP, w którym OOO nada się opisane cechy, może zagwarantować, iż Polska jako kraj członkowski będzie w coraz pełniejszy sposób wykorzystywać makulatury opakowaniowe i inne odpady. Wpłynie to również na dynamiczny rozwój biznesu produkcji opakowań, gospodarki odpadami i ich końcowego przetwarzania, m.in. w papierniach.